Του Νίκου Τσούλια
Αν και θεωρείται πολύ παραδοσιακό και συντηρητικό, ίσως και αναχρονιστικό και ξεπερασμένο να αναφέρεσαι σε «συμβουλές», επιχειρώ εν τούτοις να καταθέσω κάποιες σκέψεις ή προτάσεις για τους μαθητές μου και για τις μαθήτριές μου με την «αιτιολογία» ενός εκπαιδευτικού, που λάτρεψε τη διδασκαλία και το σχολείο θεωρώντας τα ως θεία δωρεά και ως μοναδικούς και αξεπέραστους θεσμούς των ανθρώπινων και των κοινωνικών σχέσεων.
Αλλά και αν δεν θεωρηθούν ως συμβουλές που επισύρουν μια μορφή εδραίας γνώσης και που έχουν και ένα κάποιο προσανατολισμό αναγκαίας εφαρμογής, μπορούν να εκληφθούν ως απλές γνώμες που απλώς χρήζουν μιας κριτικής σκέψης και ενός σχετικού στοχασμού. Θα μπορούσαν τέλος να εκληφθούν και ως απόσταγμα μιας προσωπικής και μόνο εκπαιδευτικής εμπειρίας και τίποτα πέραν τούτου…
Και να ποια είναι το εκπαιδευτικό και παιδαγωγικό μου καταστάλαγμα, που καταθέτω για προβληματισμό στους μαθητές και στις μαθήτριές μου.
1. Να αγαπήσετε το διάβασμα. Η εγκαθίδρυση μιας ερωτικής σχέσης με τον κόσμο των Γραμμάτων και ιδιαίτερα με την Κλασική παιδεία αποτελεί την πιο βαθιά και πιο στέρεα ρίζα, για να στεριώσετε και να «ψηλώσετε» – και όχι μόνο για να αντέξετε στους ισχυρούς ανέμους της ζωής – αλλά και για να εκβλαστάνετε πάντα θαλερά βλαστάρια δημιουργικότητας και προόδου.
2. Να μάθετε να σκέπτεστε ορθολογικά και στοχαστικά, κριτικά και αυτοκριτικά. Ο δρόμος προς την κατάκτηση του ορθολογισμού και του στοχασμού είναι πολύ δύσκολος, δεν απαιτεί μόνο γνώσεις αλλά και κουλτούρα αμφισβήτησης και διάθεση της ίδιας της ψυχής για να είμαστε αληθινοί με τον εαυτό μας και να απολογούμαστε με επιμέλεια και με ειλικρίνεια στον ατέλειωτο εσωτερικό μονόλογο που κάνουμε.
3. Να είστε ταπεινοί και ουσιαστικοί. Στους σημερινούς παρακμιακούς καιρούς του «φαίνεσθαι» και της επιδειξιομανίας, η ανάδειξη ενός ουσιαστικού και μετριοπαθούς λόγου και ενός σεμνού χαρακτήρα είναι «αναμμένα κάρβουνα μες στη στάχτη», είναι η διαμόρφωση μιας άρτιας προσωπικότητας που ξέρει να αξιολογεί την ουσία της ζωής – και είναι αυτό που τελικά θα εκτιμηθεί.
4. Να σέβεστε κάθε άνθρωπο και πιο πολύ τους αδικημένους από τη φύση ή από την κοινωνία και τους τόσους και τόσους καταφρονεμένους, που γεννά η εκμετάλλευση και η χειραγώγηση των τόσων και τόσων μορφών της βαρβαρότητας και της εξουσίας. Ίσως αυτό να είναι η πεμπτουσία και ο πυρήνας της συμπεριφοράς μας. Όλες οι αξίες μας και η ευγενική αγωγή μας, ο ουμανισμός μας και το ίδιο το «πιστεύω» της ζωής μας κρίνονται και δοκιμάζονται σ’ αυτό το πεδίο, γιατί αποκαλύπτει και εκφράζει την αγάπη και την αλληλεγγύη μας.
5. Να καλλιεργείτε σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους. Γεννιόμαστε και γινόμαστε άνθρωποι από τους άλλους ανθρώπους. Ζούμε και συνταξιδεύουμε στους δρόμους της ζωής μαζί με τους ανθρώπους. Και όσο πιο ισχυρούς δεσμούς δημιουργούμε τόσο πιο ουσιαστική είναι η ζωή μας και πιο αυθεντική η έκφραση του εαυτού μας.
6. Να είστε κοινωνικοί. Δεν είμαστε άτομα ούτε ιδιώτες. Είμαστε κοινωνικά όντα και πολίτες. Ζούμε σε «πολιτείες», που αναπτύσσουν ρόλους και λειτουργίες. Μέσα στην κοινωνία εκτυλίσσεται η πορεία μας. Εδώ δοκιμαζόμαστε και αναπτύσσουμε τις δυνάμεις μας και τις δυνατότητές μας. Εδώ επιχειρούμε την αυτοπραγμάτωσή μας.
7. Να συμμετέχετε στα δημόσια πράγματα και στα «κοινά», στους κοινωνικούς αγώνες και στους συλλογικούς θεσμούς. Όχι, δεν μπορούμε να κοιτάμε μόνο τους εαυτούς μας και το στενό περίγυρό μας. Η πολιτεία μέσα στην οποία ζούμε, ο κόσμος που βιώνουμε πρέπει να έχουν και τη δική μας συμβολή – αλλιώς ετεροκαθοριζόμαστε πλήρως. Δεν υπάρχουν νησίδες αυτοπραγμάτωσης και χειραφέτησης σε μια πολιτεία παρακμής. Η ευθύνη μας αρχίζει και τελειώνει μέσα στις συλλογικές εκφράσεις κάθε κοινωνίας.
8. Να διαμορφώνετε τη δική σας άποψη για τη ζωή. Κάθε ένας από εμάς είναι μοναδικό, ιστορικό πρόσωπο. Καθένας μας ανοίγει το δικό του δρόμο. Θα συναντήσετε δυσκολίες, απογοητεύσεις, αποτυχίες, αδικίες – είναι μέσα στη ζωή. Όμως ποτέ να μη σας αποκαρδιώνουν αλλά αντίθετα να σας δυναμώνουν. Τα προβλήματα και τα εμπόδια είναι κινητήρια δύναμη για δημιουργικότητα. Πρέπει να υπερβαίνουμε την απλή ύπαρξή μας και να τη μετασχηματίζουμε σε έναν βίο μέσα από τον οποίο θα νιώθουμε την ιερότητα της ζωής και την ομορφιά της δικής μας προσωπικότητας.
9. Να πιστεύετε στον εαυτό σας. Η ίδια η έννοια της ζωής εμπεριέχει την πιο βαθιά πίστη στο μεγαλείο του εαυτού σας. Να έχετε φιλοδοξίες, να ονειρεύεστε σε κάθε ξεπέταγμα της σκέψης σας και να αγωνίζεστε για να κατακτάτε τις βαθιές επιθυμίες σας. «Να αγαπάτε την ευθύνη», καταπώς τόσο χαρακτηριστικά μας είπε ο Καζαντζάκης. Η ζωή είναι απλόχερη. Δίνει πολλά περισσότερα από όσα φανταζόμαστε – αρκεί να αγωνιζόμαστε. Όλοι οι άνθρωποι έχουμε άγνωστες και απίστευτες δυνάμεις δημιουργίας, που απλώς ποτέ δεν τις ανακαλύπτουμε, γιατί δεν αγωνιζόμαστε. Σκεφτείτε πολύ απλά. Ο Όμηρος ή Αριστοτέλης, ο Σοφοκλής ή Αϊνστάιν, ο Ντοστογιέφσκι ή ο Νεύτωνας… – που άλλαζαν κάθε φορά τον Κόσμο – ήταν άνθρωποι σαν κι εμάς…
10. Να προάγετε διαρκώς και επιμελώς τις κύριες ουμανιστικές αξίες και τα πανανθρώπινα ιδανικά: την ελευθερία και τη δημοκρατία, την ισότητα και τη δικαιοσύνη, την ειρήνη και την αλληλεγγύη, όχι ως γενικές και αφηρημένες έννοιες αλλά ως βασικές ιδέες με «υλική βάση» στην αντίληψή σας και στον τρόπο ζωής σας. «Να γίνετε καλοί άνθρωποι, χρήσιμοι στην κοινωνία. Να νοιάζεστε για τους άλλους. Να γίνετε αγαπητοί», καταπώς έλεγαν οι παλιοί…
11. Και κάτι τελευταίο, αφού ξεκινήσαμε με το διάβασμα και τη σχέση μας με τη γνώση, να γράφετε! Να γράφετε, γιατί το μπούκωμα των ατέλειωτων διαβασμάτων θέλει όσο τίποτα άλλο τη δική σας αυτόνομη έκφραση, γιατί η σκέψη μας και το συναίσθημά μας γεννούν κάθε στιγμή και θέλουν τα είδωλά τους στον κόσμο της κοινωνικής πραγματικότητας. Να γράφετε δοκίμια, ποιήματα, απλές απόψεις… – ακόμα και για έναν πολύ προσωπικό λόγο. Σε κάθε φάση της ζωής σας – και ιδιαίτερα προς το γέρμα της – η εύρεση των παλιών παιδικών, εφηβικών, νεανικών προβληματισμών και αγωνιών, αναζητήσεων και στοχασμών είναι μια φοβερά όμορφη περιπέτεια παλιννόστησης, μια ξεχωριστή απόπειρα αυτογνωσίας, ένα ονειρεμένο ταξίδι στον εαυτό σας…
Υ.Γ.
Αν και έχω «φύγει» από το σχολείο, έχω ακόμα μαθητές και μαθήτριες στη Β΄ και στη Γ΄ Λυκείου.
